Հաշմանդամություն ունեցող անձինք իրենց կյանքի բոլոր ոլորտներում պատմականորեն զրկված են եղել անձնական ընտրությունից և իրենց կյանքի նկատմամբ վերահսկողությունից: Ինչպես աշխարհի բոլոր մասերում, Հայաստանում ևս հոգեկան առողջության խնդիրներ և բարձր աջակցության կարիք ունեցող անձանց պահանջմունքներին հիմնական արձագանքը եղել է հաստատություններում նրանց բնակության (պահման) և խնամքի կազմակերպումը։
Մշտապես ենթադրվել է, որ շատերն ի վիճակի չեն ինքնուրույն ապրել իրենց համայնքներում և ստանալ իրենց նախընտրելի սոցիալական և առողջապահական ծառայությունները: Այդ ծառայություններն այսօր էլ անհասանելի են, քանի որ համայնքահենք ծառայությունների ենթակառուցվածքներն ամբողջությամբ ձևավորված չեն, դրանք շարունակում են մնալ հատվածական և չփոխկապակցված:
Հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց մատուցվող ծառայությունները հիմնականում սահմանափակվել են մասնագիտական հոգեբուժական հաստատություններում ստացիոնար բուժման ձևով։ Սա հանգեցրել է նրան, որ այդ հաստատություններում բժշկական օգնություն են ստանում ոչ միայն բժշկական օգնության կարիք ունեցող, այլ նաև հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող այն անձինք, որոնք փաստացի չունեն բուժման կարիք, սակայն չունեն գնալու տեղ կամ նրանց անհրաժեշտ են խնամքի այլ ծառայություններ։
Նման հաստատությունները (հոգեբուժական, խնամքի և այլն), որոնք գործում են ռեժիմային մշակույթով, առանձնացնում և սահմանափակում են հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց: Այդ հաստատությունները ապախթանում են այդտեղ գտնվող (պահվող) անձանց անհատականությունը և պարտադրում զանգվածային վարք: Բնակիչները չունեն անձնական տարածք և գաղտնիություն, ապրում են մարդկանց հետ, որոնց իրենք չեն ընտրել։ «Հաստատություն» եզրը չի սահմանափակվում մեծ կամ փոքր լինելով, այլ բնորոշվում է ռեժիմային մշակույթով։
Ապաինստիտուցիոնալացումը հաստատությունների բնակիչների աստիճանական տեղափոխումն է իրենց համայնքներ՝ իրենց տներ, սոցիալական բնակարաններ, փոքր խմբային տներ կամ այլ տիպի բնակելի վայրեր, որտեղ երաշխավորված են իրենց ազատությունները: Ապաինստիտուցիոնալացումն ուղեկցվում է ծառայությունների զարգացմամբ, որոնք աջակցում են խնամքի կարիք ունեցող մարդկանց՝ համայնքում ներառվելուն և մասնակցությանը, և առաջարկում են ճկուն և անհատական աջակցություն, որպեսզի մարդիկ կարողանան ապրել իրենց ուզած կյանքով:
Հայաստանում այս գործընթացը հաշմանդամություն ունեցող չափահաս անձանց դեպքում, ընդհանուր առմամբ, սկսվել է Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին կոնվենցիան 2010 թվականին վավերացնելուց հետո։
Ամբողջական տարբերակն՝ այստեղ։